Hevdîtinên têkildarî xalên Pêşniyarqanûna Budçeya Rêveberiya Navendî ya Sala 2023’yan ên li Lijneya Giştî ya Meclisê tên kirin, berdewam in. Cîgirê Hevserokê Giştî yê Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) Tayîp Temel li ser xala 6’an a pêşniyara budçeyê mafê axaftinê girt. Temel, bal kişand ser texrîbata di Şerê 3’yemîn ê Cîhanê de û li ser pêşniyarên çareseriyê yên Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan. 

 

ŞERÊ SAR LI HER DEVERÊ BELAV BÛ

 

Temel, diyar kir ku siyaseta kurewî ketiye nava lêgerîna pergal û paradîgmayeke nû wiha got: “Di pêvajoya heyî de bi taybet jî ji hêla siyasî û civakî ve gelek fragmanên qiyametê tên dîtin. Hêzên hegemonîk li hemberî gefên mezin bêçareserî ma ne. Di serî de konsepta Pergala Dinyaya Nû ya di civîna dawî ya NATO’yê de hatiye ragihandin, ji geşedanên li Ûkraynayê heta hewldanên DYA’yê yên li Tayvanê, ji civînên Şangayê heta hevdîtinên G20’ê û heta li gelek deverên Rojhilata Navîn, liv û tevger bênavber didome. Rageşiya ku li her çar aliyan xizmetê ji şerê sar re dike, li her deverê berbelav bûye. Her çend ku li şûna polîtîkaya dost-dijmin siyaseta demokrasî-dîktatorî girtibe jî, şer û dagirkeriyên ku weke derman tê dîtin rê li ber dijminatiyên domdar vedike. 

 

HIŞYARIYA KAOSÊ 

 

Di encama van polîtîkayan de jî hişyariya kaosê lê dide. Di nava van geşedanan de ku serdest tevde ber bi çiravê ve ketine nava pêşbirkê, welatên ku ji hêla îstîqrara aborî, civakî û hiqûqî ve qels jî diştewitîne. Weke ku di mînaka Tirkiyeyê de jî tê dîtin, welatan ji hêla darayî û deynan ve têxe nava krîzê û felc dike. Di rewşeke ku hevrikiyên nava pergalê ewqas zêde bûyîn û dîrok di asta herêmê de hatiye bilezkirin de, girîngiya Rojhilata Navîn careke din derdikeve pêş. Weke ku tê zanîn, Rojhilata Navîn hem navenda berxwedanên bêhempa û hem jî navenda dîktatorên zalim e. Teraziya hesas a  veguherînên kûrewî ye. Hêzên kûrewî li vê derê hem bi hêzên herêmî û hem jî di navbera hev de şer dikin. Her çend ku şerê di navbera Rûsya û NATO’yê yê li Ûkraynayê bal kişandibe ser xwe jî, hêj niha jî piranî Şerê 3’yemîn ê Cîhanê li Rojhilata Navîn didome. Heta ku hevsengiyên siyasî li Rojhilata Navîn ne rûnin, mimkin nîne ku şer bi dawî bibin. 

 

TIRKIYE WEKE ENSTRÛMANÊ TÊ BIKARANÎN 

 

Şerê 3’yemîn ê Cîhanê herî giran li Sûriye û Rojava didome. Hevrikiya gelek hêzan a li ser Sûriyeyê didome. Ji bo tesfiyekirin û kontrolkirina Şoreşa Rojava, gelek hêzên mezin di nava hewldanan de ne. Bêguman li Sûriyeyê hêza ku bi rola herî neyînî radibe jî Tirkiye ye. Hem DYA û hem jî Rûsya ji bo ku armancên xwe hasil bikin, Tirkiye li ser Sûriye û Rojava veguherandine enstrumanekê. Tirkiye naxwaze Sûriye demokratîk bibe. Lewre Sûriyeyê li Neteweyên Yekbûyî ragihand ku sedema neçareserkirina pirsgirêkan, Tirkiye ye. Ji ber ku heke Sûriye demokratîk bibe, dê destkeftiyên kurdan çêbibin û ev yek jî dê bike ku Tirkiye nekare polîtîkaya xwe ya li dijî kurdan bidomîne. Giranahiya şerê li Herêma Federe ya Kurdistanê dane ser vê herêmê û niha jî hewl didin momentên nû yên îdeolojîk biafirînin. Lewma jî piştgiriyê didin çeteyên li dijî demokrasiyê û gotinên weke ‘asayîbûn-hemnîjadî’ têxin dewreyê. Sedema xebatên hevpar ên bi HTŞ’ê re ku wezîrê parastinê li xwe mikûr hatibû jî ev e. 

 

SERHILDANA LI DIJÎ PERGALÊ YA LI ÎRANÊ

 

Geşedanên li Îranê, yek ji sedemên bingehîn e ku bandorê li ser hevsengiyên siyasî yên Rojhilata Navîn dike. Li Îranê êdî hinek tişt ji dest derketin û êdî zehmete ku Îran mîna berê be. Çalakiyên ku li her çar aliyên welêt belav bûyîn, her çend ku weke bertekên li dijî laçikan derketin xuya bikin jî, di esasê xwe de raperîna nirxên demokratîk ên komunal û dayiksalar e. Serhildana li dijî pergala nedemokratîk e. Lewma jî dê encamên siyasî, civakî û aborî yên vê serhildana bi pêşengtiya jinan a li Îranê çêbibin. Veguherîneke çandî û civakî teqez dê çêbibe.

 

DÊ TIRKIYE ÇAWA TEŞE BIGIRE?

 

Yek ji astengiyên bingehîn ên li pêşiya demokrasî û azadiyên li Rojhilata Navîn, pozîsyona êrişkar a Tirkiyeyê ya li dijî Sûriye û Iraqê û îdeolojiya wê ya Neo-Osmanî ye. Di vê çarçoveyê de dê teşeya siyasî ya Tirkiyeyê, bandoreke giran li ser encama Şerê 3’yemîn ê li Rojhilata Navîn bike. Û dê pirsgirêka kurd biryarê bide bê ka dê Tirkiye çawa teşe bigire. Ev formul, formuleke ku aqilê dewletê dibîne lê hewl dide bi retorîka tundî-înkarê çareser bike û girêka Gordîon e. 

 

PIRSGIRÊKA KURD

 

Di navenda siyasetê de gelê kurd heye. Serdema şerê sar û statûkoyên hişk ên li Rojhilata Navîn, li pêşiya têkoşîna azadiyê ya kurdan bûne astengî. Gelê kurd ev kompas dît, bi saya birêxistinkirina pêzan ku xwe dispêre hêza xwe ya cewherî ev astengî ji holê rakirin. Têkiliya di navbera alav û armancê ya di pirsgirêka kurd de, aliyê herî hesas ê krîz û krîtîkê ye. Pirsgirêka kurd îro di bin mekanîzmaya înkarê de tê kûrkirin û hewl didin di şeveqa sedsala nû de bi qurbanî blokên retkar bê kirin. Bersiva li hemberî vê hewldanê jî siyaseta Rêya 3’yemîn e. Di vê pirsgirêka dîrokî de li şûna ku rêbaza siyaseta aştiyane û demokratîk esas were girtin û bi vê pirsgirêkê re hevrû bibin, hewl didin bi zindîkirina kurdê berê re vê pirsgirêkê bidomînin. Lê em li vir radigihînin; kurdê berê êdî tune ye. 

 

PÊŞNIYARÊN ABDULLAH OCALAN

 

Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan ji sala 1993’yan heta niha ji bo çareserkirina pirsgirêka kurd li ser bingeheke demokratîk, hewl da rêyên guftûgoyê veke. Di nava 20 salên dawî de gelek caran projeyên çareseriyê pêş xist û di vê çarçoveyê ‘Nexşerê’ pêşkeş kir. Dermannameya ji bo çareserkirina hemû pirsgirêk û krîzên îro ne. Tevek jî di arşîvên dewletê de hene. Gelo tenê bersiva yek ji wan jî hate dayîn? Na. Gelo wê demê yên ku çareseriyê naxwazin û hewl didin asteng bikin kî ne? Di nava 40 salên şer û pevçûnan de ku hewl dan kurdan têk bibin, her tim mêrxasên sexte derxistin û bi gotinên ‘dê wan tune bikim’, ‘min tune kirin’, ‘tu kes nema’ û hwd. civak xapandin. Heman rêbaz bi dehan caran hate ceribandin û hewl dan encamekî cuda bi dest bixin. Dawiya hemû mêrxasên sexte jî bû têkçûn, qirêjîbûn û çetebûn. 

 

LI CIHEKÊ KU 60 HEZAR KES LÊ DIMIRIN ŞER HEYE

 

Banga min ji bo hemû rayedarên partiyên siyasî ev e; li cihekî ku 60 hezar kes lê dimirin qala ‘terorê’ nayê kirin, li wir şer heye. Yên ku jê bawerin ku siyaset bawerî, ked û hewldaneke mezin e, dê fêm bikin ku Tirkiye ketiye qonaxeke hesas û rêya xelasiya ji vê rewşê jî demokratîkkirina komarê ye. Rêya vê ya herî hêsan jî guftûgo û muzakereyên di navbera aliyan de ne. Rêya vê şer, pevçûn û komkujî nîne. Di dawiya dawî de li her devera cîhanê piştî şer û pevçûnan encam bûye ev lê çima li hemberî vê ewqas israr tê kirin? Bersiva wê pir hêsan e. Ji ber ku dê muzakere dê derxînin holê bê ka kî çareseriyê dixwaze, kî aştiyê dixwaze, kî aliyê edalet û hiqûqê digire û kî Tirkiyeyeke tarî dixwaze. Yên ku di salên 1993’yan de rê li ber guftûgo û hevdîtinan girtin eşkere ne. Pirsgirêka kurd, di nava çareseriya demokratîk û mekanîka darbeyê de asê ma ye. Birêz Abdullah Ocalan gotibû; ‘heke dewlet rast nêzî min nebe dê nekare encamekî rast bi dest bixe’ û hişyarî dabû. Ne tenê ev, her wiha gotibû; ‘dê Sûriye qedera hikûmeta AKP’ê diyar bike’ û ‘înkarkirina hebûna kurdan, tê wateya înkarkirina hebûna tirkan.’ Ev hişyariyên wî hêj li bendê ne ku bên fêmkirin. 

 

Weke ku em her carê dibêjin, em ê dîsa dubare bikin; an dê pirsgirêka kurd were çareserkirin û çareseriya demokratîk pêş bikeve yan jî îktîdar kî dibe bila bibe dê her tim mekanîka darbeyê wan dîl bigire. Îktîdara ku di halê hazir de pêwendiya xwe bi kurdan û dinyayê re qut kiriye û di nav xafletê de ye, ji bo pirsgirêka kurd pênaseya ‘kirasê dînan’ dike. Êdî di tûrikê wan de gotineke ku bikin nema ye. Pirsgirêka kurd heye, rastiyeke kurd a li derveyî qanûnan hatiye hiştin, ji hiqûqê bêpar hatiye hiştin û rejîmeke tecrîdê ya çavkaniya xwe ji vê digire heye. 

 

HEVKÊŞA TECRÎD Û ŞER 

 

Tecrîd ne tenê girtina kesekî ya di nava çar dîwaran de û qedexekirina hevdîtinan a bi malbat û parêzeran re ye. Ji van tevekan pir wêdetir e. Tecrîd, pergaleke îşkenceyê ye ku hewl dide mirov ji cewhera xwe dûr bixe, mekanê diqerisîne û demê neguher dike. Îmrali, ciheke pir cuda ye ku ‘hiqûqeke taybet’, ‘rejîmeke taybet’ û ‘qanûnên taybet’ li wir di meriyetê de ne. Her ku tecrîd tê girankirin û her ku şer mezin dibe jî welêt winda dike. Bi taybet jî bêeslî û bêsiyasetiya bi rêya tecrîdê li ser civakê tê ferzkirin jî em bi vekirî red dikin û divê ev yek bê zanîn. Di vê çarçoveyê de; divê derfet bên amadekirin ku birêz Ocalan bikare rola xwe bilîze. Ev çareserî dê yekitiya gelan a li ser bingeha demokratîk jî bihêztir bike. 

 

DÊ KÎ VÊ PERGALÊ BIGUHERÎNE?

 

Divê hemû kesên bi îdiaya siyaseteke alternatîf û peymaneke civakî radibin bi du tiştan baş bizanin; Ya yekemîn ew e ku HDP ne partiyeke wisaye ku ji jiyana rojane hatibe qutkirin û bi tenê dengên werdigire bê pênasekirin. Guhertineke ku nekare pergala zextker bişikîne û hêza dewletê ji bo maf û azadiyên şexs û civakê bi kar bîne, tenê dibe guhertina nobeta ji bo tîraniyê. Ev Meclis bû şahid ku partiyekê ji bo girtina HDP’ê siyaset kir. A rast wê partiyê di demên berê de ji bo girtina AKP’ê jî kampanya meşandin. Em, anku weke baxçeyê gelan HDP’ê dibêjin ku 7 qat di bin erdê de xumuniyek tê û gelek elamet nîşan didin ku êdî wext hatiye. Dibêjin ku alîkarî tune ye li paş xwe nenihêre. Em ne xweşbîniyê lê daxwaza wekheviyê dikin. Ji ber ku li cihekê ku wekhevî lê nebe azadî jî nabe. Qanûna ewil a azadiyê ev daxwaz e. Daxwazên me zelal in. Di nava civakekê de yan hemû kes xwedî heman mafan in an jî mafên tu kesî nînin. Ev kelehe li dijî bagerên kompasê û gefên girtin li ser pêyan e. Dixwazim gotinên xwe bi gotinên Minoo Majîd ê ku di protestoyên li Îranê de hatiye qetilkirin bi dawî bikim; ‘Heke ez dernekevim kolanê û vê pergalê biguherînim, wê demê dê kî biguherîne?’ Heke jin, ciwan, HDP û em vê pergalê neguherînin, baş e dê kî vê pergalê biguherîne?”