İZMİR - Birinci derece deprem riski olan Ege illeri faylar üzerine kurulurken, yapılaşmayla birlikte sorunlar kat be kat arttı. Deprem hazırlığı için önlemler ise yetersiz.
Mereş, Dîlok ve Hatay merkezli yaşanan depremlerin ardından aktif fay hatları ve bu fayların geçtiği illerde alınan önlemler üzerine tartışmalar başladı. Nitekim bu depremlerin ardından Niğde ve Meletî'de de depremler yaşanırken, yer bilimciler İstanbul ve İzmir depremlerine işaret etti. Bu iki kentte de çok sayıda aktif fay hattı bulunurken, uzmanlar 7 ve üzerinde depremler olabileceğini ve acil önlemler alınması gerektiği uyarılarında bulundu.
Özellikle Ege bölgesi onlarca aktif fay hattı ile birlikte birinci derece deprem kuşağında bulunurken, geçmişte yaşanan büyük depremlerde yıkımın ne boyuta ulaşabileceğini kanıtlıyor. Mereş depremi sonrasında Maden Teknik Arama Genel Müdürlüğü (MTA), 5.5 ve üzerinde deprem üretebilecek diri fay hattı haritasını açıkladı. Bu haritaya göre bölge illerinden İzmir, Balıkesir, Manisa, Muğla, Aydın, Denizli ve Uşak birinci derece, Afyon ise ikinci derece riskli alan içerisinde bulunuyor.
İZMİR
MTA'nın haritasına göre, İzmir'deki fayların birçoğu şehrin merkezlerinden geçiyor. Konak ilçesinin Yeşiltepe Mahallesinin Mustafa Kemal Sahil Bulvarı'nda başlayan tek fay hattı, Yeşildere Caddesi'nin bitimine kadar devam ediyor. Fay hattı daha sonra Kahramanlar, Yenişehir ve Hilal mahallerinden geçiyor. İzmir-Manisa yolundan başlayan fay hattı ise Evka3 mahallesinin üst bölgelerinden Kemalpaşa'ya kadar gidiyor. Ayrıca Bayraklı Emek Mahallesi'nde ise pek çok fay bulunuyor. Bu faylar, Bayraklı tüneli boyunca devam edip Bornova'nın Kızılay Mahallesi'nde bitiyor. Sefarihisar ve Menderes ilçelerinde toplamda 13 diri fay hattı yer alırken, Seferihisar açıklarında başlayan fay hattı Hıdırlık, Ulamış, Bademler, Camikebir Mahallelerinden Güzelbahçe'ye devam ediyor.
Özellikle dikey yapılaşmanın yoğun olduğu Konak, Bayraklı ve Bornova ilçelerinin ciddi risk taşıdığı kentte, Bayraklı, Bostanlı ve Bornova'da zemin sıvılaşması yoğun olarak görülüyor. Tarım alanlarına yapılaşmanın ciddi boyutlarda bulunduğu bu bölgeler yıkımın en büyük olacağı yerler olarak tahmin ediliyor. 2020 yılında Sisam merkezli yaşanan depremde de bu bölgelerde yıkım yaşanırken, 117 yurttaş hayatını kaybetmişti. Uzmanların 7 ve üzerinde büyüklükte bir deprem riskli bulunduğunu söylediği kentte, fayların yerleşimin yoğun olduğu bölgelerden geçmesi de diğer bir riski barındırıyor.
AYDIN
Bölgesel ölçekte Büyük Menderes Fay Sisteminin merkezinde yer alan Aydın'da doğrudan ya da yakından geçen birçok aktif fay bulunuyor. Uzmanlar kent genelindeki fayları bir bütün olarak değerlendirmek gerektiğini söylerken Jeoloji Mühendisleri Odası'nın 2021 yılında hazırladığı rapor, tehlikeyi gözler önüne seriyor. Aydın kent merkezi zemininin alüvyon olduğu belirtilen raporda, bu tür zeminlerin deprem dalgalarını büyüterek binalara ilettiği vurgulanıyor. Ayrıca raporda "Zemin büyütmesi olarak tanımlanan bu durum bir deprem olduğu takdirde Aydın kent merkezinin kaya üzerinde yer alan kent merkezlerinden daha şiddetli olarak sarsılacağı, bunun sonucunda da hasar oranının fazla olacağı anlamına gelmektedir" ifadeleri yer alırken, kent merkezinin güneydeki ovaya yakın kesimlerinde sıvılaşma olaylarının da yaşanabileceği gözlemlendi. Meydana gelebilen sıvılaşma, zeminin üstündeki yapıları taşıyamamasına neden olmakta, yapılar yer sarsıntısının bir sonucu olan bu olay nedeniyle de hasar almasına neden oluyor.
MUĞLA
Bölge kentlerinden Muğla ise en tehlikeli ve aktif fay hattının üzerinde bulunduğu en tehlikeli 18 il arasında yer alıyor. Sık sık irili ufaklı birçok depremin yaşandığı kentte Burdur Fethiye fay hattı, Gökova fayı, Muğla-Yatağan fayı ve Milas fayı bulunuyor. Yer bilimciler kentte yaşanabilecek en yüksek deprem ölçeğinin 7,2 olacağını açıklarken, özellikle Menteşe ve Milas ilçelerinin ciddi risk altında olduğu uyarlarında bulundu. Kentte bulunan en büyük fay hattı olan Gökova-Ören fayı ise Akyaka, Turnalı, Akbük ve Ören gibi yerleşim yerlerinin altından geçiyor. Özellikle turistik tesislerin ve yerleşim yerlerinin bulunduğu bu bölgeler son yıllarda hızla yapılaşmaya açıldı.
MANİSA
Manisa’da ise Spil Dağı eteklerinde yer alan Manisa Organize Sanayi Bölgesi yakınlarından başlayan Manisa fayı dağ hizası boyunca pek çok yerleşim yeri, kamu binası ile hastanelerin de altından geçerek, 130 kilometre boyunca uzanıyor. Turgutlu'ya kadar uzanan fay hattı, İzmir’in Kemalpaşa ilçesinden gelen fay kırığıyla çakışarak, Salihli, Alaşehir ve Sarıgöl ilçelerindeki yerleşim alanlarını tehdit ediyor. MTA'nın risk haritasına göre Ahmetli, Alaşehir, Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Sarıgöl, Soma ve Turgutlu ilçeleri ciddi risk altında yer alırken 2020 Ocak ayı içerisinde Akhisar ilçesinde büyüklüğü 5'in üzerinde çok sayıda deprem yaşandı.
TARIM ARAZİLERİNE YAPILAŞMA
Jeoloji Mühendisleri Odası Manisa Şubesi'nde kentteki ova yerleşimlerine dikkati çekerek, "Alaşehir de dağ yamacındadır ancak aynı Manisa gibi yerleşim ovaya doğru iner. Sarıgöl tamamen bizim alüvyon diye bahsettiğimiz ovaya kurulu. Kula, Demirci, Gördes ve Soma gibi yerler biraz daha yüksek daha kayalık daha sağlam zeminlerde kurulduğu için avantajları vardır. Ancak ovada tarımsal alanlarda yapılaşma var. Saruhanlı’da da yerleşim ne kadar eski ovaya yakınsa o kadar zeminimiz sorunlu” uyarısında bulundu.
DENİZLİ
Birinci derece deprem bölgesinde yer alan Denizli'de Bozkurt, Çardak, Honaz, Pamukkale, Merkezefendi, Babadağ, Sarayköy, Acıpayam, Çameli ve Beyağaç ilçelerinden fay hattı geçiyor. Kent merkezindeki diri fay hatlarının en belirgin olduğu Pamukkale ilçesinde İncilipınar Caddesi ve çevresi, Dimbilli Caddesinden Kayıhan’a kadar uzanan bölge, Fatih Mahallesi boyunca olan kısım, Üçgen Kavşağının hemen altından başlayan Deliktaş ve Fatih Mahallelerinin içinden geçip Cumhuriyet Mahallesine kadar uzanan kısım, PAÜ’den başlayıp Barbaros Bulvarı boyunca uzanan kısım dikkat çekiyor. Bunların dışında Hacıeyüplü’den Sümer Mahallesine kadar İzmir yolu boyunca uzanan holosen fay, 1287 Sokak-2421/11 Sokak arasında kalan Sevindik ve Karşıyaka Mahallerinden geçen holosen fay bulunuyor. Yine il merkezinde Eskihisar, Akhan, Kale, Eldenizli, Karakova, Çeltikçi, Salihağa, Üzerlik, Kurtluca, Küçükdere, Pamukkale, Kavakbaşı, Gölemezli ve Kocadere Mahalleleri de diri fay hatlarının bulunduğu alanlar. Bu alanlarda yapılaşmanın çok fazla olması yıkımın ve can kayıplarının da artacağı endişesini bulunduruyor.
UŞAK
4 aktif fay hattının bulunduğu Uşak ise depreme en hazırlıksız iller arasında. Fay hattı boyunca Uşak-Ortaköy ile Banaz ilçesi sınırları içerisinde kalan Kızılhisar-Kızılcaören-Küsdemir-Yeşilyurt, fay hattı boyunca Hanoğlu-Ahat ve Ayrancı-Çamyuva-Yeşilyurt, kontrol hattı boyunca Gürlek çay tektonik hattı, ilçe merkezinin doğusunda Banaz ile kesişiyor. Bu fay hatları hareket ederek topladıkları birikimler ile zaman zaman depremlere yol açıyor. Bunun yanı sıra Uşak çevresinde bulunan Gediz, Selendi, Killik, Rahmanlar, Kızılüzüm fayları da kenti yakından tehdit ediyor. Mereş depremi sonrasında açıklama yapan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Uşak Milletvekili Özkan Yalım kentte sadece 8 mahallenin kapasiteye uygun olarak acil toplanma alanına sahip olduğunu açıkladı. Bunları su, kanalizasyon ve elektrik alt başlıkları kapsamında incelendiğinde hiçbirinin yeterli seviyede olmadığını belirten Yalım, deprem toplanma alanlarının yapılaşmaya açıldığına dikkati çekti.
KÜTAHYA
Gediz–Emet Fay Zonu, Simav Fay Zonu ve Kütahya Fay Zonu’nun denetlediği Kütahya deprem yöresi, Kuzey Anadolu Fay Zonu ve Gediz Graben Sistemi ile Sultandağı Fay Zonu ve Eskişehir Fay Zonu gibi komşu illerdeki fay zonlarının deprem tehdidi altında. Bu özellikleriyle de Batı Anadolu’nun en önemli deprem yörelerinden birisi durumundadır. Uzmanlara göre Kütahya fay zonunun oluşturacağı depremde 5,5-6 büyüklüğünde olabilecekken Gediz Fayı ise büyük, 7-7,2 büyüklüğünde deprem oluşturma ihtimali var.
AYFON
Bölge kentlerinden Afyon'da ise Akşehir-Simav Fay Sistemi (ASFS) bölgenin depremselliği yüksek kuşaklarından birisidir. Bu hat üzerinde değişik tarihlerde çok sayıda yıkıcı deprem meydana gelirken hat güneydoğuda Karaman ile kuzeybatıda Balıkesir’in Sındırgı ilçeleri arasında uzanıyor. Ayrıca Afyon merkezine yakın Gazlıgöl Fayı ve Erkmen Fayı da bulunuyor. Yerbilimciler bu fayların 6,33 büyüklüğünde deprem üretebileceğini vurgularken Erkmen Fayında deprem meydana geldiğinde merkez üssünün ise son yıllarda yapılaşmaya açılan Uydukent olacağı uyarısını yapıyor. Afyonkarahisar Jeoloji Mühendisleri Odası temsilciliği bölgenin alivyonel tabakanın ve yeraltı suyunun yüksek olduğu bir yer olduğunu açıklarken devlet hastanesi ve birçok kamu kurumunun da bulunduğu bu bölgedeki yüksek binalara iyileştirme zemini yapılması gerektiğine dikkat çekti.
BALIKESİR
MTA haritasına göre Balıkesir'de Edremit Körfezi’nden başlayan İvrindi-Balya’ya gelen 120 kilometre uzunluğundaki Havran-Balya-Balıkesir fay hattı bulunuyor. Kent için en tehlikeli fay hattı olan bu hatta birçok kırıklar bulunuyor. Gönen ve Manyaz ilçelerinin altından aktif fay hatları geçen kentte yerleşim bulunan en kötü zeminler ise Çayırhisar, Plevne, Bahçelievler Gündoğan, Halalca, Yakupköy, Balıklı, Çandır, Hotaşlar, Mahmudiye, Kuva-yi Milliye Mahallesi, Paşaalanı, Üçpınar, Ayşebacı, Aslıhan, Ovaköy, Kepsut ve İvrindi'de bulunuyor. Uzmanlar şehrin altının faylarla örülü olduğunu ve yoğun bir yapılaşma olan bu bölgelerde ciddi yıkımlara ve can kayıplarına karşı uyarıyor.
MA / Tolga Güney