İzmir’de 1990’lı yıllarda mahallelerde yakılan Newroz ateşi, zamanla kitleselleşerek kent merkezine taşındı. Özellikle 1991 yılında İzmir'de yaşayan Zekiye Alkan’ın Diyarbakır Kalesi’nde, 1992’de Konak Kadifekale’de Rahşan Demirel’in bedenlerini ateşe vermesi, İzmir Newrozu’nun kitleselleşmesinde etkili oldu. Bu yıllarda ana temasını “Kürdistan’a özgürlük’” sloganıyla zulme karşı başkaldıran halk, Newroz meydanlarını doldurdu. 

 

RAHŞAN’IN ETKİSİYLE KİTLESELLEŞTİ

 

Newroz'un İzmir'de kutlanması yıllar öncesine dayansa da mahallerde kitlesel olarak kutlamaların başladığı tarih 1991 olarak biliniyor. Bu yıl Konak Kadifekale, Menemen, Asarlık mahalleleri ile Karabağlar, Karşıyaka ve Buca ilçelerinde kitlesel kutlamalar yapıldı. İzmir'deki 1992 Newrozu ise bir dönüm noktası oldu. Rahşan Demirel'in Kadifekale'de bedenini ateşe vermesi İzmir Newrozu’nun kitleselleşmesi ve diğer mahallelere yayılmasında etkili oldu. "Newroz yasak, lastik yakmak yasak" tehditleri savuran televizyonlardaki muktedirlerin sözlerine 17 yaşındaki Rahşan Demirel'in bedeniyle cevabı bir isyanın harlanan ateşi oldu. Rahşan Demirel, "Ben kendimi Newroz yapıyorum Kadifekale'de. Cizre, Mardin ve Nusaybin'in cevabını vermek zorundayım. Bana sahip çıkın. İsmet Sezgin'e haber veriyorum Newroz kutlanacak… Lastikle olmazsa bile, canımızla kutlanacak!" sözleri ile yanıt verdi. Rahşan Demirel’in cenazesi ertesi gün 20 bin kişinin katılımıyla memleketi Mardin Nusaybin'e uğurlandı. 

 

1993: BARIŞTA DA SAVAŞTA DA SENİNLEYİZ

 

Rahşan Demirel’in bedeninin ateşe vermesinin ardından gerçekleşen 1993 Newrozu, özelikle Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı Menemen, Asarlık, Buca, Karabağlar ve Gaziemir gibi bölgelerde kitlesel olarak kutlandı. Özellikle Kadifekale’de o tarihe kadar görülmemiş kitlesellikte kutlanan Newroz’a, o dönem alınan ateşkes kararı da damga vurdu. Bu Newroz’un ana sloganı "Barışta da savaşta da seninleyiz Öcalan" sloganıydı.

 

İLK MİTİNG 1998’DE

 

1994 yılında ise mahallelerin yanı sıra kent merkezine de taşan kutlamalar yaşandı. Binlerce yurttaş, “Newroz ateşi Konak’a” sloganlarıyla kent merkezinde bulunan Demokrasi Partisi (DEP) il ve ilçe örgütleri önünde toplanarak kutlamalar yaptı. 1995-96-97 yıllarında ise halk gündüz ilçe binaları, gece ise mahallerinde benzer kutlamalar yaptı. Kentteki ilk Newroz mitingi ise 1998 yılında Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), Özgürlük ve Demokrasi Partisi ve Emek Partisi’nin çağrısıyla Konak Cumhuriyet Meydan'ında kutlandı. Yaklaşık 15 bin kişinin katıldığı mitingde, "Kürdistan'a özgürlük" sloganı öne çıktı. 

 

1999: GÜNEŞİMİZİ KARARTAMAZSINIZ 

 

1999 yılında ise Newroz mitingine 15 Şubat Komplosu nedeniyle izin verilmedi. Ancak mahallelerde binlerin katıldığı coşkulu kutlamalar yapıldı. "Güneşimizi karartamazsınız" ve "Kahrolsun uluslararası komplo" sloganlarının öne çıktığı kutlamalarda yurttaşlar, Kadifekale’den Konak meydana yürümek istedi. Bu sırada yaşanan polis saldırısında en az 100 yurttaş gözaltına alındı. 

 

2000’LER: DİRENİŞ ÖNE ÇIKTI 

 

2000'li yıllar da ise Newroz mitinglerine yasal izinler çıkmakla birlikte alan tartışmaları başladı. Gündoğdu için yapılan başvurular olumsuz sonuçlanınca Buca ilçesinde bulunan Hipodrom Meydan'ında HADEP İzmir İl Örgütü tarafından "Newroz Barış" mitingi düzenlendi. Mitingin yanı sıra akşam saatlerinde de Kadifekale, Agora, Narlıdere, Balçova Sondurak, Balçova Perşembe Pazarı, Karşıyaka Yamanlar, Çiğli Güzeltepe'de HADEP ve EMEP'in birlikte gerçekleştirdikleri etkinliklerle kutlamalar gün boyu sürdü. 

 

İLK KEZ GÜNDOĞDU'DA 

 

2001-2005 yılları arasında da Buca Hipodrom’da yapılan mitinglerin ardından 2006 Newroz’u, ilk kez Konak Gündoğdu Meydan'ında kutlandı. Halkın alana Newroz sloganları ile mahallerden yürüyerek gelmek istemesine izin verilmedi. Yaşanan polis saldırısında 100’ü aşkın yurttaş gözaltına alındı. Buna rağmen halk Gündoğdu Meydan'ına gelerek Newroz kutlaması gerçekleştirdi. O tarihten sonra Gündoğdu Meydanı da Newroz'a kapatıldı. 2007 ve 2008’de mitinglere izin çıkmadı, ancak binlerce yurttaş Gündoğdu'ya aktı. Yine Asarlık, Kadifekale, Yamanlar ve Buca’da yaşanan kutlamalara da polis saldırısı gerçekleşti. Bu saldırılara rağmen yurttaşlar coşkulu kutlamalar gerçekleştirdi. Özellikle 2008 yılında kutlamalar tüm şehre yayılırken, mahallelerde Newroz ateşleri yakıldı.

 

YA ÖZGÜRLÜK YA ÖZGÜRLÜK

 

2009 yılında yeniden Buca Hipodromu’nda kutlama gerçekleştirildi. Yerel seçimlere 1 hafta kala kutlanan Newroz, aynı zamanda seçim mitingine dönüştü. 2010’da ise Buca Hipodromu’nda yapılan kutlamaya 50 bin kişi katıldı. Bu senenin tema ise, operasyonlarda tutuklanan belediye başkanları ve diğer tutuklular için “Kelepçeleri kıracağız” oldu. 2011 yılında Buca’da yapılan kutlamalara ise yine binler akın etti. Yine seçimlerin yaklaştığı bir tarihte yapılan kutlamalarda, “birlik” çağrısı öne çıktı. 2012 yılında Halkların Demokratik Kongresi (HDK) İzmir il bileşenleri tarafından organize edilen Newroz kutlamaları yine Buca Hipodrom’da yapıldı. "An azadî an azadî" sloganıyla yapılan kutlamalara binlerce yurttaş katıldı. 

 

2013-2014: ÖCALAN’A ÖZGÜRLÜK

 

2013 yılına gelindiğinde “Öcalan’a özgürlük, Kürtlere statü” sloganı öne çıktı. Barış ve Demokrasi Partisi’nin (BDP) organize ettiği kutlama, Buca Şirinyer Akıncılar Meydanı’nda yapıldı. Bu yıl da mitingin yanı sıra Kadifekale ve Asarlık gibi mahallelerde binlerce yurttaş Newroz ateşi yaktı. 2014 yılında Halkların Demokratik Partisi’nin (HDP) organize ettiği kutlamaların ana teması "Kentimizi de kendimizi de biz yöneteceğiz" oldu. Buca Hipodromu’na binlerce kişinin katıldığı kutlamalarda ise barış ve “Öcalan’a özgürlük” talepleri öne çıktı. 

 

2015: EN KİTLESEL KUTLAMA

 

İzmir’de gerçekleşen en kitlesel Newroz ise 2015 yılında Gündoğdu Meydanı’nda gerçekleşti. Yaklaşık 80 bin kişinin katıldığı kutlamanın ana teması, "Öcalan'ın özgürlüğü tüm halkların özgürlüğüdür" oldu. Mahallelerden alana akın eden binler, hep bir ağızdan barış istedi. Yine kutlamalar katılan Yörük kadınları başta olmak üzere farklı inanç ve kültürden halkların kendi yöresel kıyafetleriyle katılması dikkat çekerken, burada da birlik ve barış mesajları yükseldi. 

 

2016: TUTUKLAMALARA RAĞMEN KUTLANDI

 

2016 yılında ise HDP il eş başkanları ve yöneticilerinin Newroz’dan günler önce tutuklanmasının ardından merkezi bir miting yapılamadı. Kentteki tutuklamalara rağmen Kadifekale başta olmak üzere birçok mahallede binlerce kişinin katıldığı kutlamalar gerçekleştirildi.  

 

2017: REFERANDUM DAMGA VURDU

 

2017 yılında HDP öncülüğünde Alsancak Gündoğdu Meydanı'nda yapılan kutlamalara ise, Anayasa değişikliği damgasını vurdu. “Biz Halkız Gücümüz Birlik Sözümüz Hayır” temasının ağır bastığı eylemler gün boyunca mahallelerde devam etti. 

 

2018: MUTLAKA KAZANACAĞIZ

 

2018’de Gündoğdu Meydanı’nda gerçekleşen kutlamada yine binler alanı doldurdu. Newroz kutlamaları sırasında ve sonrasında 60’ı aşkın kişi gözaltına alındı. 2019’da ise, HDP İzmir İl Örgütü, “Mutlaka kazanacağız, tecridi kıracağız” şiarıyla Gündoğdu Meydan’ında on binlerce kişinin katılımıyla miting düzenledi.  

 

2021: NEWROZ ATEŞİYLE ÖZGÜRLEŞELİM

 

2020 yılında pandemi nedeniyle kitlesel bir kutlama yapılamadı. Fakat mahallelerde Newroz ateşleri simgesel olarak yine de yakıldı. 2021 yılında ise ''Newroz ateşiyle direnelim, özgürleşelim'' sloganı ile Gündoğdu Meydanı’nda miting düzenlendi. Olumsuz hava şartlarına rağmen on binlerce kişinin katıldığı mitingde, tecridin son bulması talebi öne çıktı. Yörük kadınların yöresel kıyafetleriyle geldiği alanda, her inanç, kimlik ve yapıdan kişiler yer buldu.  

 

KUTLAMA 20 MART’TA

 

Bu yıl “Dem dema serkeftinê ye” (Şimdi kazanma zamanı) şiarıyla gerçekleştirilecek Newroz kutlamaları için Türkiye’nin dört bir yanında çalışmalar devam ediyor. Newroz bu yıl 29’u il olmak üzere 72 merkezde gerçekleştirilecek. Bu merkezlerden birisi olan İzmir’de de 20 Mart Pazar günü saat 13.00’de Alsancak Gündoğdu Meydanı’nda Newroz ateşi yakılacak. Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı kentte, başta Konak, Kadifekale, Karşıyaka, Yamanlar ve Menemen Asarlık mahallelerinin yanı sıra Torbalı, Buca, Çiğli gibi ilçelerde de kutlamalar yapılacak. 

 

Kentte Newroz çalışmaları devam ederken, dönemin tanıkları, kentteki kutlamaları anlattı.

 

‘ÖCALAN HEP ÖN PLANDA OLDU’

 

1990’lı yıllardan itibaren kutlamaları organize eden tertip komitelerinde yer alan Hacay Yılmaz, İzmir Newrozu’nun simge isminin Rahşan Demirel olduğunu vurguladı. Bu tarihten itibaren Newrozların giderek kitleselleştiğine dikkati çeken Yılmaz, “Mahallelerde ya da meydanlarda Newroz denilince insanlar ilk olarak Kawa’nın ve Mazlum Doğan’ın ateşinden söz eder. Ama Newrozların en çok dillendirilen sloganları Sayın Öcalan’dır. Bu tertip komitesinin de düzenleyenlerin de iradesinin dışındadır. Halk oraya geldiği zaman ‘İmralı’da güneşimizi karartamazsınız’ der. Öcalan’ın özgürlüğünü ister. Buna son yıllarda güçlü bir şekilde tecridin son bulması da eklenmiş oldu” dedi. 

 

2015 NEWROZU’NU UNUTAMIYOR 

 

2015 Newrozu’nun kendisi için çok önemli olduğunu ve unutamadığını sözlerine ekleyen Yılmaz, “O gün açılış konuşmasını yaparken ‘Bu Newroz’u Sayın Öcalan’a ithaf ediyoruz’ dediğimde, 10 dakika boyunca süren alkış ve zılgıtları unutamam. Bir halkın ‘Güneş’ine ne kadar bağlı olduğunu da o zaman görmüştüm. Bir de 2013 yılında sloganımız ‘Öcalan’a özgürlüktü’. Tertip komitesi olarak 15 metrelik pankartı kürsünün arkasına astık. Sonra gençler yüzlerini bağlayarak Öcalan posteri ile sahneye çıktılar. Selahattin Demirtaş kürsüden ‘Gençler yüzünüzü bağlamanıza gerek yok. Burada daha büyüğü var’ demişti. Çözüm süreci dönemlerinde halkın meşruluğunun alanlara yansımasını unutamam” diye konuştu. 

 

ZAFERE YÜRÜYÜŞ 

 

Newroz’un tüm ezilenler için isyan ve başkaldırı anlamına geldiğinin altını çizen Yılmaz, Dehak zulmünün ve buna karşı başkaldırının güncelliğini koruduğunu söyledi. Bu yılın daha farklı olacağını aktaran Yılmaz, “Artık bu iktidara git diyoruz. Onun için sloganımızı ‘kazanma zamanı’ olarak belirledik. İnsanlarda bu sloganı sahipleniyor. Bu Newroz’un ruhu dert yanan bir muhalefet edası ile olmayacak. Halklar zafere giden yola çıkacak ve ‘kazanmaya doğru gidiyoruz’ diyecek. Newroz’a ‘bunları göndereceğiz’ diyerek hazırlanıyoruz. İnsanlarımızda böyle bir coşkuyla Newroz’a gelecekler. Bu alanlardaki sloganlara da mahallelerde yapılan Newrozlara da yansıyacak” diye belirtti. 

 

‘RAHŞAN İÇİN ALANLARA’

 

Bu yılın Rahşan Demirel’in bedenini ateşe vermesinin 30’uncu yılı olmasına vurgu yapan Yılmaz, “Bu vesileyle de tüm halkımızı Rahşan Demirel’i bir kez daha anmak ve anısını yaşatmak için alanlara bekliyoruz. Özellikle Rahşan’ı bilenlerin 30’uncu yılında daha bir coşkuyla alanlara geleceğine de inanıyoruz. Halkımızı ‘şimdi kazanma zamanı’ ve ‘Öcalan’a özgürlük’ şiarıyla yaptığımız Newroz’a davet ediyoruz” şeklinde konuştu. 

 

KÖY YAKMALAR 

 

Geçmiş dönemlerde İnsan Hakları Derneği (İHD) ve HDP’de yöneticilik yapan Ahmet Alagöz ise, Newroz kutlamalarının 1990’lı yıllarda yaşanan köy yakmaları ile İzmir’de kitleselleştiğini söyledi. 1992 yılında Rahşan Demirel’in bedeninin yakmasının da etkili olduğuna dikkati çeken Alagöz, “90’lı yıllarda yapılan kutlamalar savaşın yoğun olduğu bir döneme denk geliyordu. O dönemlerde insanlar daha çok özgürlük, barış haykırıyordu. Yine Öcalan’ın ismi geçtiği zaman ciddi bir sahiplenme oluyordu” ifadelerini kullandı. 

 

KÜRTLERİ DÜNYA TANIDI

 

Kendisinin uzun yıllardır metropolde yaşamasına rağmen Newroz heyecanının büyük olduğunu kaydeden Alagöz, “Çünkü yakılan köylerde bizim akrabalarımız ve tanıdıklarımız da vardı. Bu insanların talepleri bizim de taleplerimizdi. O günlerden bugüne Newroz’un boyutu değişti. Newroz sadece Türkiye’de değil uluslararası düzeye yansımış durumda. Dünyanın her tarafında aynı gün kutlamalar yapılıyor ve bir halkın talepleri dünyaya duyuruluyor. İlk dönemlerde Kürtleri kimse tanımıyordu. Ama bugün dünyanın dört bir yanında Kürtler tanınıyor ve mücadelenin haklı temelde olduğunu herkes kabul ediyor” dedi. 

 

Bu yıl gerçekleşecek Newroz’un da kitlesel olacağını belirten Alagöz, şunları söyledi: “Bu yıl ki Newroz’da kendi yaşamından, siyasi görüşünden muzdarip olanlar, çevrenin tahrip edilmesinden, kadının öldürülmesinden, emeğinin sömürülmesinden rahatsız olanlar olarak alanlara akmalıyız.”

 

MA / Semra Turan - Tolga Güney