Mezopotamya Dil ve Kültür Araştırma Derneği (MED–DER), Kürt kültürünün yaşatılması ve geleceğe taşınması için önemli bir çalışma yaptı. Sözlü Kürt edebiyatının derlemek amacıyla sahaya inen dernek, hikaye, destan, atasözleri, fabl (hayvan ve bitkilerin konuşturulduğu öykü) ve oyunları derledi. 

 

Diyarbakır, Van, Batman, Hakkari ve Cizre'de çalışmalar yürüten MED-DER, çalışmaları 7 kitapta bir araya getirdi.  “Haklara Destek Programı (Bernameya Alîkariya Mafan)” projesi kapsamında yapılan kitaplardan biri Kürt atasözleri, 2’si Kürt destan, 1’i çocuk oyunları, 1’i fabl ve 2’si de hikayelerden oluşuyor. Bu çalışmaların yanında özelikle Sözlü Kürt Edebiyatı'nın motor gücü olarak kabul edilen dengbêjlik için de sahada çok zengin veriler elde edilerek, diğer edebi türlerle güçlü bir arşiv oluşturuldu.

 

CEZAEVİNDEN 2 KİTAP 

 

Yapılan saha çalışmalarının ardından Ali Fırat Demir ve Cemil İvrendi tarafından “Destanên Gelerî Yên Kurdan” adıyla iki kitap çıkarıldı. İlk kitap 5, ikinci kitap ise 11 destandan oluşuyor. Demir 10,  İvrendi ise siyasi gerekçelerle 26 yıldır cezaevinde tutuluyor. Botan yöresinin oyunlarını konu alan “Lihîstokên Herema Botan” adlı kitap Mihyedin Duymak ile Ruşen Demir tarafından yayına hazırlandı. Şırnak, İdil ve Cizre’deki oyunları konu alan kitap fotoğraflar ile desteklendi. Fabl kitap olan “Destana Şêr û Pisîkê” ise Mehmet Öncü tarafından çıkarıldı. Kitapta 40 hikayeye yer verilirken, her hikayenin kahramanı ayrı bir hayvandan oluşuyor.  

 

ATASÖZLERİ KİTABI

 

“Çîrokên Gelerî Ji Herêma Wanê” adlı kitap da İkram İşler tarafından çıkarılırken, kitapta geçen 9 hikaye ile Van anlatılıyor. Nezir Öcek tarafından çıkarılan “Çîroka Şepalxatûn” da 12 hikayeden oluşuyor. Hikayeler, fotoğraflar ile destekleniyor.

 

Atasözlerinin yer aldığı “Vateyê Verînon” adlı kitap ise Hacı Özkal tarafından çıkarıldı. Diyarbakır, Dersim, Elazığ ve Urfa'nın Siverek ilçesinde toplanan atasözlerinden oluşan kitap, Kürtçenin Kurmançki lehçesi ile yazıldı. Kitapta bin 145 atasözüne yer verilirken, buralarda sıkça kullanılan veya unutulmaya yüz tutmuş atasözlerine yer verildi. 

 

TOPLUMU KÜLTÜRLE BULUŞTURMAK

 

Projenin koordinatörü Mehmet Esen, uzun uğraşlar sonucu 7 kitabı okurları ile buluşturdukları için mutlu olduklarını söyledi. Esen, Kürtlerin kültür ve tarih açısından zengin bir toplum olduğunu belirterek, “Gözlem ve folklor çok fazla ama bunların toplanmasında eksiklik var. Biz de MED-DER olarak bu çalışmaya ihtiyaç duyduk,  çünkü toplum gittikçe kültüründen uzak kalıyor. Biz bir hafıza yaratmak isteyerek toplumun bundan uzaklaşmasını engellemek istedik.  Bundan dolayı da bu eserleri çıkardık. Yüzyıl sonra geriye dönüp baktığımızda bir tarih ve kültürümüzün olduğunu bilmek için çalışma yürüttük” dedi.  

 

SAHA ÇALIŞMASI

 

Esen, bu çalışmanın Avrupa Birliği desteğiyle gerçekleştiğini dile getirerek, “Biz istedik ki bütün bölgelerimizde bu çalışmayı yürütelim. Çünkü her bölgenin hikaye, oyun, destan ve kültürleri birbirinden farklı. 3 ay belirlediğimiz bölgeleri gezdik. Bu bölgeleri gezdikten sonra topladığımız verileri okuduk ve redektesini yaptık" dedi.

 

Koronavirüs salgını nedeniyle de kimi zorlanmalar yaşadıklarını ifade eden Esen, 3 kişinin bölgeleri gezdiğini, bir kişinin tekniki konularla ilgilendiğini diğerinin de projeye destek verenlerle kordinasyon kurduğunu söyledi. 

 

KİTAPLAR HALKA DAĞITILACAK

 

“Destanên Gelerî Yên Kurdan” adlı kitabın yazarlarının cezaevinde olduğunu kaydeden Esen, bu durum nedeniyle yazım aşamasının dışarıya aktarımında zorluklar yaşandığını dile getirdi. Bu çalışmaların göldeki bir damla olduğunu dile getiren Esen, amaçlarının bu gölü doldurmak olduğunu ve kitapları hem sivil toplum örgütlerine hem de köyleri mahalleri gezerek halka dağıtacaklarını söyledi. 

 

MA / Fethi Balaman - Fahrettin Kılıç