DERSİM - Seyid Rıza ve arkadaşlarının mezar yerini soran HDP Halklar ve İnançlar Komisyonu üyesi Nesimi Aday, “Dersim arşivleri açılmalı, özür dilenmeli” dedi.
Türkiye tarihinin en kanlı katliamlarından biri olan 1937-38 Dersim Soykırımı’nın üzerinden 83 yıl geçti. Seyid Rıza ve arkadaşları Wusênê Seydi, Aliye Mirzê Sili, Hesen Ağa, Fındık Ağa, Resik Uşen ve Hesenê Ivraimê, 15 Kasım 1937 tarihinde Elazığ Buğday Meydanı'nda idam edildi. Seyid Rıza ve arkadaşlarının cenazeleri ailelerine teslim edilmediği gibi mezar yerleri de bugüne kadar açıklanmadı.
Yerel kaynaklara göre, 1937-38 yıllarında yaklaşık 80 bin kişi katledildi. Soykırımın ardından evlatlık verilen ya da çocuk yetiştirme yurtlarına gönderilen binlerce Dersimli çocuğun akıbeti ise hala bilinmiyor. Dersim Soykırımı’na dair birçok araştırma yapan Halkların Demokratik Partisi (HDP) Halklar ve İnançlar Komisyonu üyesi Nesimi Aday, arşivlerin açılarak, Dersim halkından özür dilenmesi gerektiğini ifade etti.
BİLİMSEL ÇALIŞMALAR YAPILDI
Dersim’in doğru anlaşılması için Koçgiri Katliamı’ndan başlanması gerektiğini dile getiren Aday, 1921 Koçgiri Katliamı’nda Kürtlerin yenilgiye uğradığını ve liderlerinden Koçgirili Alişêr ile Dersim Direnişi'ne öncülük eden Nuri Dersimi’nin, Dersim’de Seyid Rıza ve diğer ileri gelenlerle buluştuğunu belirtti. Dersimlilerin Osmanlı Devleti’ne atfen söylediği “Dersim’e sefer olunur, zafer olunmaz” sözünü hatırlatan Aday, “Jön Türk Hareketi ve itaatkârcı uzantıları olan Kemalist hareket, Dersim’e çok organize bir şekilde girdi. Önce raporlar hazırlattılar, etnolojik, bilimsel çalışmalar yaptılar. Dersimliler ne yer, ne içer, nerede yaşar, sosyolojik durumları, inanç kimlikleri nedir diye bütün bunları çalıştılar. Önce Seyid Rıza ve lider kadrolara saldırı yapıldı. Alişêr ve Seyid Rıza’nın bütün ailesi Laçinan Deresi'nde katledildi. Seyid Rıza müzakere için Erzincan Valisi'yle görüşmeye giderken, tutuklanıp düzmece bir mahkemeyle yargılandı” diye hatırlattı.
İDAM KARARI
Elazığ’da yargılamaların “Kasap” olarak bilinen General Abdullah Alpdoğan tarafından yönlendirildiğini anımsatan Aday, “İnsanlar Türkçe'yi anlamadıkları için savunma yapamamış, tercüman verilmemişti, avukatları yoktu. Hatta idam kararı açıklanırken, bazı Dersimlilerin sevinç ile 'İdam çino (İdam yok)' diyerek sevindikleri söylenmiştir. Seyid Rıza ve arkadaşları idam alırken, 72 kişinin büyük bir kısmı batı illerinde bulunan hapishanelere sürgün edildi. Bu 72 kişiye ne oldu, hiç bilmiyoruz. Yaptığımız yerel, sözlü tarih çalışmalarında bu insanların bir kısmının cenazelerinin geldiği, büyük bir kısmının da cenazesi gelmemiştir” dedi.
İDAM
Seyid Rıza’nın idam edilmeden önce Mustafa Kemal Atatürk ile arasındaki diyalogun MİT belgesiyle ortaya çıktığını vurgulayan Aday, “Belgeye göre Atatürk trende yemek yerken, Seyid Rıza’ya ‘Af dile’ diyerek telkinde bulunuyor. Seyid Rıza, Mustafa Kemal’in önüne çıktığında, af dilenecek bir şey yapmadıklarını söylüyor. ‘Ben sizin yalan ve hilelerinizle baş edemedim, bu bana dert oldu ama ben de sizin önünüzde diz çökmedim, bu da size dert olsun’ diyor. MİT belgesine göre, Mustafa Kemal 'Asın’ talimatı veriyor. Seyid Rıza’nın bu sözlerinden sonra Mustafa Kemal kin oluşturur. Seyid Rıza’nın oğlunu, gözleri önünde öç alırcasına astırıldığını düşünüyorum. Seyid Rıza, cellat istemez kendi infazını kahramanca kendisi gerçekleştirir. Naaşları nerede bilmiyoruz, Sürgünleri bilmiyoruz. Mahkeme tutanakları açılmıyor. Açılmasını talep ediyoruz” diye belirtti.
SOYKIRIM
İdamdan sonra neden soykırım yapıldığını soran Aday, şöyle devam etti: “Asıl katliamı 1938’de yaptılar. Devlet ‘Bir isyan var’ diyor. Dersimliler olarak bunu kabul etmiyoruz. Dersim'de bir isyan değil, elbette bir siyasallaşma, kendi kendilerini yönetme kararı vardır. Bu katliama ve isyana neden değildir. Neden bebekleri süngüyle öldürüp nehre attınız? Munzur suyu kan aktı. Kadınlar, saklandıkları yerler belli olmasın diye ağlayan bebeklerini göğüslerinde boğmak zorunda kaldı. Yer gök çocukların ve kadınların feryadıyla inledi. İnsanlar kendilerini uçurumdan atarak intihar ettiler. Dersim bir soykırımdır, katliam bile dememek lazım. Tayyip Erdoğan, başbakanlık görevindeyken özür dilemesi samimi bulunmadı. Samimiyet burada sorgulanabilir ama özrü yine de önemli buluyorum; uluslararası mahkeme için kanıt niteliği taşıyor. Dersim arşivleri açılmalı, etkili bir özür dilenmeli, sürgüne gönderilen, evlatlık verilen çocukların akıbetinin ne olduğuna dair toplumda etkili bir yüzleşme yapılmalı. Yaraların sarılması için bunlar yapılmalı. Bu insanlık, vicdan meselesidir.”
‘GERÇEKLER GİZLENİYOR’
Yaptıkları araştırmada birçok bilgi ve belgeye ulaştıklarını kaydeden Aday, soykırımda Almanya’dan getirilen 20 ton klor gazı ve Amerika’dan getirilen Marten tipi bombardıman uçaklarının kullanıldığını vurgulayarak, “1937 yılında hepsi kullanıldı. Birçoğu Sabiha Gökçen tarafından kullanıldı. Bu soykırım mahkemelerine Almanya’nın da dahil olması gerekiyor. Almanya ile Osmanlı’dan bu yana stratejik ilişkiler sürüyor. Bu ortaklık hala gizleniyor. Belgelerimizden sonra Alman parlamentosunda bulunan sosyalist milletvekilleri Merkel hükümetine sordu. Fakat Alman hükümeti ‘Bunları Türkiye'ye sorun’ dedi” ifadelerini kullandı.
‘100 YIL SÜREN ASİMİLASYON’
Geçmişten bu yana asimilasyon politikalarının devam ettiğini belirten Aday, sözlerini şöyle tamamladı: “Dersim, en çok Türkçe konuşan bir kente dönüşmüştür. Bu 100 yıllık politikanın sonucudur. Coğrafyası yok ediliyor, nüfusu sürekli azaltılıyor, barajlarla, HES’lerle insansızlaştırılıyor. Dersim dağları işgal altındadır. Alevilik asimile ediliyor. Dersim Kürt Alevi ocaklarının merkezidir. Bu ocaklar üzerinden bir asimilasyon politikası yürütülüyor. Biz bunlara karşı da duracağımızı söylemek istiyoruz.”
MA / Ayşe Sürme