Sosyal medya hesabı üzerinden istifa eden Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın, 2018 yılı seçimleri sonucunda kabineye Hazine ve Maliye Bakanı olarak dahil olması ardından peşi sıra gelen makro ekonomik veriler, finansal krizin hızla ekonomik krize dönüştüğünü gösterdi. Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanı olmasına daha ilk başlarda piyasa kötü tepki vermiş ve aynı aylarda TL, dolar karşısında yüzde 3 değer kaybetmişti. Keza, Başbakanlık'a bağlı bulunan Hazine Müsteşarlığı’nın Hazine ve Maliye Bakanı’na 2018 Temmuz ayında bağlanması da güvensizliği derinleştirdi.  

 

YEP HEDEFLERİ HİÇ TUTMADI

 

Albayrak’ın ekonomi yönetiminin başına getirildiği 2018 yılından bu yana adı Yeni Ekonomik Program (YEP) olarak değiştirilen eski adıyla “Orta Vadeli Program”daki hiçbir hedef tutmadı. Geçtiğimiz yılda 2020 yılı YEP’e ait enflasyon yüzde 8,5 olarak tahmin edilmesine rağmen bu yılki YEP’te yapılan değişiklikle yüzde 10,5’e çıkartıldı. Geçen yılki YEP’te yüzde 5 beklenen büyüme oranı bu yıl binde 3 olarak sunuldu. Bütçe açığı ise geçen yıl YEP’te yüzde -2,9 olarak tahmin edilirken, bu yıl yüzde -4,9’a çıkartıldı. 

 

İŞSİZLİK YARATTI

 

İşsizlik ise Albayrak’ın başarısız olduğu en kritik nokta. YEP’te yüzde 11,8 olarak tahmin edilen işsizlik oranı bu yılki YEP’te yüzde 13,8 olarak açıklandı. Albayrak’ın görevde olmadığı 2017 yılında yüzde 10,9, olan işsizlik bakanın göreve başına geldiği 2018’de 12,3 ve 2019’da ise 13,5 olarak gerçekleşti. Ekonomist Mustafa Durmuş’un hesaplamalarına göre YEP hedeflerinde, son bir yılda 2 puan civarında, ortalama yüzde 20’lik düzeltme yapıldı.

 

BERAT’I DUYAN KAÇTI!

 

Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanlığı’na getirildiği 10 Temmuz 2018 yılından bu yana Türkiye’de gerek yerli gerekse yabancı sermaye mal varlıklarını ve yatırımlarını çekti. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) tarafından hazırlanan rapora göre, Kasım 2018'de Türkiye'den giden doğrudan yatırımlar 3,5 milyar dolara yükseldi. Yabancı yatırımlarda da ciddi düşüş sağlandı. Yabancı yatırımcılar bakan Albayrak’ın göreve geldiği yıldan itibaren yatırım yapmaktan uzaklaştı. Öyle ki, 2019’da yabancı yatırımlar bir önceki yıla göre yüzde 35 azalarak 8 milyar 8 milyon dolara kadar geriledi. Doğrudan yabancı yatırımlar 2020’de de sert bir düşüş yaşadı. 2020 Ocak-Mayıs döneminde doğrudan yabancı yatırımlar, 2019 yılının aynı dönemine göre yüzde 28 oranında düşerek, 2 milyar 600 milyon dolar seviyesinde geçekleşti. 

 

Rapora göre, yurtdışına giden (ODI) ve yurtiçine gelen (FDI) doğrudan yatırımların seyrini gösteren ODI/FDI oranı Kasım 2018 tarihi itibarıyla, 2017’nin sonuna göre 7,7 puan birden yükselerek yüzde 24,7’den yüzde 32,4’e çıktı. Yine Merkez Bankası’nın açıkladığı son verilere göre, 2020 yılının ilk on ayındaki hisse senedi satışı 5 milyar 827 milyon doları bulurken, devlet iç borçlanma senedindeki satış tutarı ise 7 milyar 612 milyon doları buldu.

 

TEPAV tarafından hazırlanan raporda, Kasım 2018'de Türkiye'den giden doğrudan yatırımlar 3,5 milyar dolara yükseldi. Yılbaşında 32 milyar 421 milyon dolar olan yabancıların (yurt dışı yerleşikler) elindeki hisse senetlerinin stok değeri, 2 Ekim 2020 itibarıyla 20 milyar 980 milyon dolara geriledi. 9 aylık düşüş oranı ise yüzde 35,3 oldu. 

 

DÖVİZ KURU TARİHİ SEVİYELERE ÇIKTI

 

“Ben dolara bakmıyorum” diyen Albayrak, göreve geldiğinde dolar/TL kuru 4,6 civarındaydı. Albayrak geldiği gün dolar ilk gün TL yüzde 3 değer kaybetti. Albayrak bakanlıktan istifa ettiği gün ise dolar 8,5 TL’ye, euro 10 TL’ye, sterlin ise 11 TL’yi görmüştü. Albayrak’ın göreve geldiği gün gram altın fiyatı 184,8 TL iken, bugün ki fiyatı 512 TL civarında.

 

ENFLASYON RAKAMLARI UÇTU 

 

AKP ekonomi yönetiminin sürekli olarak “tek haneye düşüreceğiz” dediği enflasyon da Albayrak döneminde tarihi seviyelere ulaştı. 2017’de 11,9 olan enflasyon, Albayrak’ın ekonomi yönetiminin başına geçtiği 2018’de yüzde 20’ye çıktı. TÜİK’in verilere göre, 2019’da tekrar yüzde 11, 5 olan enflasyon için YEP’in 2020 hedefi ise 10,5 olarak güncellendi. 

 

YOKSULUK YAYGINLAŞTI

 

Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) yayınladığı gelir araştırmasına göre, son 1 yıl içinde yoksul sayısı 550 bin bin kişi arttı. Yoksul sayısı 11 milyon 641'e ulaşırken, yoksulluk oranı ise yüzde 13.9'dan yüzde 14.4'e çıktı. Son yıllarda vatandaşlar ve şirketler giderek daha fazla borçlanırken, bu durum TÜİK verilerine de yansıdı. Nüfus içinde borç veya taksit ödemesi olanların oranı son 10 yılda yüzde 59.4'ten yüzde 71.1'e yükseldi. 10 yıl önce 43 milyon 101 bin kişi borç ve taksit yükü altında ezilirken, 2019'da bu sayı 59 milyon 123 bine çıktı. Yine İcra dairelerinde bekleyen dosya sayısı bir yıl için bir milyon 606 bin arttı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Meclis Grubu raporlarına göre 16 Ekim itibarıyla icra dosyası sayısı 23 milyonu aştı. 

 

BÜTÇE AÇIĞI İKİ KATINA ÇIKTI

 

Yılsonunda 138,9 milyar lira olarak hedeflenen bütçe açığı 2020 yılın ilk 9 ayının sonunda 140,6 milyar liraya ulaştı. Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanı olduğu 26 aylık dönemde toplam bütçe açığı ise 338 milyarı buldu. 2017 yılında 47,4 milyar TL olan bütçe açığı, Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanı olduğu 2018 yılında iki katına çıkarak, 72,6 milyar TL ve 2019’un tamamında 123,7 milyar TL oldu. İktidarın 2018’de başlayarak bedelli askerlik, imar affı, varlık barışı gibi bir sefere özgü gelirlerle bütçeye destek vermesine rağmen bütçe açığındaki yükseliş durdurulamadı.

 

HAZİNE BOŞALTILDI

 

Döviz rezervleri 2015 yılından sonra zaman zaman artış kaydetmesine rağmen Albyarak’ın Hazine ve Maliye Bakanlığı dönemi olan 2018 yılının 2. yarısında oldukça düşük seviyelere indi. 2018 yılında yaşanan döviz krizi ve Türk lirasının yabancı para birimleri karşısında kısa bir sürede oldukça değer kaybetmesi beraberinde enflasyonu, dış ticaret sorununu, işsizliği ve faizlerde yaşanan artışı getirdi.

 

Eylül 2018’de TCMB’nin resmî rezerv varlıkları 84,7 milyar dolar değerine inerek, son 10 yılın en düşük seviyesine indi. Rezervdeki erime bu yılda devam etti. Merkez Bankası tarafından, Eylül 2020 dönemine ilişkin 'Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi Gelişmeleri' verilerine göre, resmi rezerv varlıkları eylülde bir önceki aya kıyasla yüzde 4,9 azalarak 79,7 milyar dolara geriledi. Aynı dönemde döviz varlıkları yüzde 6,3 azalarak 36,3 milyar dolara, altın cinsinden rezerv varlıkları yüzde 3,7 gerileyerek 41,8 milyar dolara indi. Ekonomist Mahfi Eğilmez’e göre ödünç alınan paralar çıkartıldığında Merkez Bankası rezervleri de eksilere düşüyor.

 

İÇ VE DIŞ BORÇLAR ARTTI  

 

Ekonominin en büyük sorunlarından biri olan dış ve iç borç meselesi de Albayrak döneminde rekor düzeye ulaştı. Verilere göre, 2015 yılında 400 milyar dolara gerileyen dış borç stoku, Albayrak’ın ekonomi yönetiminin başında olduğu 2019 yılı sonunda da 436,9 milyar oldu. Bu dönemde dış borç stokunun GSYH’ye oranı ise yüzde 58 olarak açıklandı. 2020 yılının ilk çeyreğine dair açıklanan en güncel verilere göre de brüt dış borç stoku 431 milyar dolar. Borcun GSYH’ye oranı ise yüzde 56,9. Yine iç borçlanma da Albayrak döneminde zirveye çıktı. 16 Ekim 2020’de çıkartılan Torba Yasası’ndan 47-49 sayılı yasaya bir geçici madde ekleyen iktidar, ortaya çıkan borç miktarının iki misli borçlanmayı da yasalaştırarak, borçlanmayı 309 milyara çıkartı. 

 

MA / Selman Güzelyüz