ANKARA - AKP-MHP’nin oyları ile geçen bütçe görüşmelerinde, DEM Partililerin kürsüde Kürtçe konuşması, PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın fiziki özgürlüğü ve rolüne yönelik konuşmalar öne çıktı.
2024 Yılı Merkezi Bütçe Kanun Teklifi, Meclis Genel Kurulu’nda muhalefetin tüm itirazlarına rağmen tek bir değişiklik dahi yapılmadan kabul edildi. 11 trilyon 89 milyar liralık “2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi”, 17 Ekim’de AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın imzası ile Meclis Başkanlığı’na sunuldu. Plan ve Bütçe Komisyonu’na taşınan bütçe, 24 Kasım’da kabul edildi. İki haftalık aranın ardından 11 Aralık’ta Meclis Genel Kurulu’na gelen ve dün itibari ile AKP-MHP oyları ile kabul edilen bütçe görüşmelerinde muhalefetin itirazı ve talepleri damga vurdu.
BÜTÇEYE 3’ÜNCÜ YOL ŞERHİ
Bütçeye muhalefet eden partilerin başında Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) geldi. DEM Parti, bütçenin Saray tarafından hazırlandığını, büyük kısmının savaşa aktarıldığını, Türkiye’deki çoklu krizlerin sebebinin ise savaşa ayrılan kaynaklar olduğunu belirterek bütçeye şerh koydu. DEM Parti, düştüğü bütçe şerhinde çözümün 3’üncü Yolu’n bütçesinde olduğuna dikkat çekti.
Meclis Genel Kurulu’nda tartışmaya başlanan bütçeye dair Meclis’te ilk değerlendirmelerde bulunan, DEM Parti Eş Genel Başkanları Tülay Hatimoğulları ve Tuncer Bakırhan, tecridin mutlak iletişimsiz halini aldığı İmralı F Tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Cezaevi’nde 25 yıldır tutuklu bulunan PKK Lideri Abdullah Öcalan’a uygulanan tecride ve Öcalan’ın çözüm rolüne dikkat çekti.
KÜRTÇE TAHAMÜLSÜZLÜK İLE BAŞLADI
Bakırhan, Konuşmasına Kürtçe başladı. Halkı ve cezaevlerinde bulunan tutsakları Kürtçe selamlayan Bakırhan, “Selam ‘Jin jiyan azadî’ felsefesini takipçisi olanlara. Selam olsun demokrasi ve hakikat yolunun emeğine…” dedi. Bu sırada Meclis’i oturumu yöneten Numan Kurtulmuş, “Burası Türkiye Cumhuriyeti, ifadelerini Türkçe de söyleyin. Biz de anlayalım” şeklinde ifadeler kullandı. Söz alan Hatimoğulları ise, anadili Arapça ile halkları selamlayarak, Kürt sorununa dikkat çekti. Hatimoğulları, Kürt sorunun çözülmesi halinde Türkiye’nin daha da güçleneceğini belirterek, Meclis’e sorunu çözme çağrıda bulundu.
MECLİS’E TÜRKÇE DAYATMASI
Meclis’te söz alan Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) Eş Genel Başkanı Çiğdem Kılıçgün Uçar da, konuşmasına Kürtçenin Kirmackî lehçesinde başlayarak, cezaevindeki tutsakları selamladı. AKP-MHP’liler, Uçar’ın Kürtçe ile selamlamasına itiraz etti. Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş, devletin resmi dilinin Türkçe olduğunu belirterek, “Türkiye Büyük Millet Meclisinde Türkçe ’den başka dil kullanılmaz” dedi. Uçar’ın yanıtı ise, “Buna dair yıllardır mücadele yürüttük, bundan sonra da mücadelemiz devam edecektir” oldu.
CİĞER VE KUZU ÇEVİRDİLER
Bütçe görüşmelerin sürdüğü dönemde AKP’li milletvekilleri, Meclis bahçesinde ciğer ve kuzu şiş çevirdi. AKP Amed Milletvekili Suna Kepoğlu Ataman ise, sanal medya üzerinden konuya ilişkin videolu paylaşım yaptı. Bu durum yoğun tepkilere neden oldu.
SAKIK BİRLEŞİMDEN MEN EDİLDİ
Meclis’te Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Millî Savunma Bakanlığı’nın bütçe görüşmeleri devam ederken, görüşmeler esnasında söz alan AKP’li Mehmet Ali Çelebi, konuşmasında DEM Parti vekilleri ve CHP’lileri hedef gösterdi. Çelebi aynı zamanda, “Biz Demirtaş’a selam çakıp şehitlerimizin ruhunu sızlatmıyoruz!” ifadelerini de kullandı. Bu sırada DEM Partili vekiller Çelebi’ye tepki gösterdi. DEM Parti Agirî Milletvekilli Sırrı Sakık, Çelebi’ye tepki gösterdiği için iki birleşimden menedildi.
KÜRTÇE ŞİİRE MÜDAHALE
Bütçe görüşmelerine damga vuran bir diğer gelişme ise, anadil tartışmaları oldu. DEM Partililer, bütçe görüşmeleri boyunca her kürsüye çıktıklarında konuşmalarına Kürtçe başladı. Kürtçe ve Kurdistan ifadesinin kullanıldığı her konuşmaya AKP, İYİ Parti ve MHP birlikte karşı çıktı. Meclis’te Kürt lider Şeyh Said’e edilen hakaretlere tepki gösteren DEM Parti Grup Başkanvekili Meral Danış Beştaş, Şeyh Said’e ilişkin Kürtçe yazılan bir şiiri okudu. Bu sırada Meclisi yöneten AKP’li Bekir Bozdağ, Beştaş’ın Kürtçe şiir okumasının Anayasa’nın 3’üncü maddesine aykırı olduğunu söyledi.
Beştaş ise Bozdağ’a Obama’nın Meclis’te İngilizce ile yaptığı konuşma ile tepki gösterdi.
KÜRTÇE KONUŞTU, TÜRKÇE GÖSTERDİ
Meclis’te söz alan Mêrdîn Milletvekili Beritan Güneş ise Kürtçeye yönelik bu tahammülsüzlüğe Meclis kürsüsünde sarf ettiği Kürtçe sözlere karşılık gelen Türkçe ifadeleri dövizler ile göstererek, tepki gösterdi. Güneş, konuşmasında ve kaldırdığı dövizler ile “Dilimiz kimliğimizdir, Dilimiz tarihimizdir, Dilimiz onurumuzdur” dedi.
İŞGAL’E TEPKİ, BAKANA JİNEOLOJİ DERGİSİ
Meclis’e çok konuşulan ve tartışma yaratan konuların başında Kuzey ve Doğu Suriye’ye yönelik saldırılar ve bu topraklarda bulunan Türkiye ile bağlı çetelerin yaptığı yağma geldi. DEM Parli Ceylan Akça Cupolo, bu konuşmasında Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetim’i topraklarını işgal eden çetelere ve Türkiye ile ilişkilerine işaret ederek, buralarda açılan üniversitelerde eğitim dilinin Türkçe olduğunu belirtti. Bu üniversiteleri ise “Asimilasyon üniversiteleri” olarak tanımlayan ve üniversite öğrencilerinin ve akademisyen olarak götürülen kişilerin hepsinin erkek olduğunu belirten Cupolo, özerk yönetimin olduğu yerlerde ise Jineoloji çalışmaları yapıldığını söyledi. Cupolo, daha sonra MEB Bakanı Yusuf Tekin’e tepki olarak Jineoloji dergisini verdi.
EFRİN’DEKİ ZEYTİNLİKLER MECLİS GÜNDEMİNE GELDİ
Bütçe görüşmelerinde yağmaya dikkat çeken Wan Milletvekilli Gülderen Varli, Dünyada zeytinyağı üretiminin düştüğünü ancak Türkiye’de ise bunun iki kat arttığına işaret etti. Varli, “20 milyondan fazla zeytin ağacının olduğu Efrin’in zeytinyağının bu rekora katkısı ne kadardır? diye sordu.
‘KANINIZA DOKUNMUYOR MU’ TEPKİSİ
Sağlık Bakanlığı bütçe görüşmelerinde söz alan DEM Parti Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın e-devlete 9 dile yer vermesine dikkat çekerek, bu diller arasında Kürtçenin olmadığını anımsatıp tepki gösterdi. Gergerlioğlu, AKP’nin Kürt vekillerine özellikle şunu soruyorum: Bunlar kanınıza dokunmuyor mu” diye sordu.
KADINLAR YOK SAYILIYOR
Bütçe görüşmeleri boyunca en çok tepki alan konuların başında AKP’nin kadınlara yönelik politikaları geldi. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bütçesi üzerine konuşan DEM Parti kadın milletvekilleri, AKP’nin kadınlarını yok saydığını söyledi. DEM Parti Kadın Meclisi Sözcüsü Halide Türkoğlu, bu görüşmelerde “AKP-MHP erkek iktidarının kadınlara tek vaadi onları yok saymak ve nesneleştirmek olmuştur” dedi.
DEM PARTİ EŞİTLİK DERSİ VERDİ
Meclis’te görüşmeler boyunca Kurdistan ifadesi tartışması da yaşandı. AKP-MHP ve İYİ Parti milletvekilleri, Kurdistan ifadesinin kullanıldığı her oturumda Anayasa’nın 3’üncü maddesini anımsatarak, itirazda bulundu. Ancak DEM Partililer ısrarla Kurdistan ifadesini kullanmayı sürdürdü. Kürtlerin eşit olduğu yönünde ifadeler kullanan AKP-MHP ve İYİ Partililere tepki gösteren DEM Parti Grup Başkanvekili Saruhan Oluç, “HDP Grup Başkan Vekili olarak başladım, sonra Yeşil Sol sonra HEDEP şimdi DEM Parti Grup Başkan Vekiliyim. Eşitlik mi var? Siz adınızı değiştirdiniz mi?” diyerek, baskılara işaret etti.
KONSER TEPKİSİ
Beştaş ise Mezopotamya Kültür Merkezi’nin (MKM) 32’nci yıldönümüne ilişkin Küçükçekmece’de yapmayı planladığı konserin yasaklanmasını hatırlatarak, “Yani sazı füze, bateriyi de F-16 sandılar herhâlde” diyerek, tepki gösterdi. Beştaş, konuşmasının devamında ise Kürtçe tiyatro, konser ve Kürtçe olan bütün etkinliklerin yasaklandığını belirterek, tepki gösterdi.
UYUŞTURUCU ÇETELERİ GÜNDEME GELDİ
İçişleri Bakanlığı’na ait bütçe görüşmelerinde söz alan Êlîh Milletvekili Mehmet Rüştü Tiryaki ise uyuşturucu çetelerine işaret ederek, Türkiye’nin suç üssü haline geldiğini söyledi. Söz alan Çiçek Otlu ise, “Polis ile jandarma, çetelerin ve AKP'nin güvenlik gücü haline geldi” diyerek, tepki gösterdi. Aynı görüşmelerde söz alan Gülderen Varli da kayyım atamalarına tepki gösterdi. Bunun yanı sıra kayyımların yaptığı yolsuzluklar ve Kürtçenin kamusal alandan silinmesine tepki gösteren Varli, “Görüldüğü gibi kayyumların yaptıkları say say say bitmez. Sizler gideceksiniz, halkın iradesi kalacak” diye konuştu.
‘MİLYONLARIN İRADESİ ÖCALAN’ VURGUSU
DEM Partililerin görüşmeler boyunca PKK Lideri Abdullah Öcalan’a uygulanan tecrit ve çözüm rolüne işaret etti. Bu konuşmalar sırasında AKP-MHP ve İYİ Parti Milletvekilleri bu duruma itiraz etti. Ancak buna rağmen bu konudaki konuşmalar devam etti. DEM Partili Beştaş ise, itirazlara şu şekilde tepki gösterdi: “Sayın Öcalan’a, Sayın Öcalan diyoruz. Çünkü milyonlarca Kürdün, Kürt halkının irademdir dediği bir siyasi liderdir” diye belirtti. Bir sonraki gün bütçe görüşmelerine taşınan bu tartışmaya ilişkin DEM Parti Milletvekili Dilan Kunt Ayan, Meclis’te sarf edilen “Sayın Öcalan milyonlarca kişinin irademdir dediği siyasi bir liderdir” ifadesine tepki gösteren AKP’li vekile, “Kürt halkı Öcalan irademdir demiş, bu sözleri söylemek senin haddine değil” diye yanıt verdi.
‘12 BİN YILLIK YERLEŞİK HALKIYIZ’
Meclis’te tartışma yaratan bir diğer durum ise Mêrdîn Milletvekili George Aslan’ın anadili olan Süryanice’de yaptığı Noel kutlaması oldu. İYİ Partili Lütfü Türkan, Süryanice kutlamaya, “Sayın başkan tiyatro mu izliyoruz? Gitsin evinde konuşsun. Burası TBMM, babanın çiftliği değil. Babanın çiftliğinde konuş, burada değil! Burada herkes istediği dili konuşamaz” demesi dikkat çekti. Ancak Aslan, Süryanice olarak sözlerini sürdürmeye devam etti. Ancak tepkiler de dinmedi. İtiraz ve tepkilere rağmen sözlerini sürdüren Aslan, “Biz başka bir gezegenden buraya gelmedik. Biz buranın yerleşik halklarıyız. Ben tarihimden bir örnek vereyim; Sümer, Akad, Asur, Babil bu toprakların 12 bin yıllık yerleşik halkıyız. Bu dil başka gezegenden gelmedi. Bu dili kabul edeceksiniz. Bu Türkiye için bir zenginliktir” diye konuştu.
AYET İTİRAZINA AYET İLE YANIT
Aslan’ın konuşmasını bitirmesine rağmen İYİ Partililer sataşmalarını sürdürdü. Bunun üzerine Meclis Başkanvekili Sırrı Süreyya Önder söz aldı. Önder, Meclis’te fenalaştıktan sonra yaşamını yitiren Saadet Partisi Milletvekili Hasan Bitmez’e işaret ederek, “Ben burada rahmetli için istirca (dua) yaptım. Biriniz dediniz mi bunun Türkçesi ne? Buradan Bakara’dan ayet okunuyor biriniz dediniz mi Türkçesi ne? O da kendi dili ile halkını selamladı. Dilden bahsediyoruz. Tahammül biraz ya!” dedi.
MHP ile İYİ Partililerin “O ayettir” demesi üzerine Önder, “Bir dakika size bir ayet daha söyleyeyim; dilleriniz de Allah’ın ayetleridir” sözleriyle karşılık verdi.
‘BOYNUMU VURSANIZ MÜDAHALE ETMEM’
Meclis Başkanvekili Sırrı Süreyya Önder’in “Benim boynumu vursanız; bir insanın rüyasını gördüğü, ninnisini dinlediği anadiline müdahale etmem” demesi üzerine İYİ Parti divan üyesi divanı terk etti, oturma ara verildi. Aranın ardından İYİ Parti divan üyesi divana katılmadı. CHP divan üyesinin divana katılması ile görüşmeler kaldığı yerden devam etti.
TECRİDE KARŞI İNİSİYATİF ALMA ÇAĞRISI
Adalet Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı bütçe görüşmeleri sırasında söz alan DEM Parti Mêrdîn Milletvekilli Saliha Aydeniz, Öcalan’ın fiziki özgürlüğü ve Kürt sorununun çözümü için cezaevlerinde başlatılan açlık grevine dikkat çekerek, “Bu Meclis, tecridi konuşmalı ve insanlık suçu olan tecride karşı inisiyatif almalıdır” dedi.
ÖCALAN’IN FİKİRLERİNE VURGU YAPILDI
Adalet Bakanlığı bütçesine dair konuşan DEM Partili Nevroz Uysal, Öcalan’a yönelik tecride tepki göstererek, “İsmini dahi bilmediğimiz ülkelerde Öcalan’ın fikirleri tartışılıyor, fikirleri sahipleniliyor. Sayın Öcalan'ın fikirlerine ses verin, mutlak tecridi bitirin. Türkiye'deki demokratikleşmenin, barışın, refahın, özgürlüğün, adaletin önünü açmak istiyorsanız; insanlık suçu olan mutlak tecrit koşullarını ortadan kaldırmalı, Sayın Öcalan'ın bir sadece tecridini değil, özgürlüğüne kavuşması için her birimiz, herkes sorumluluk almalıdır” çağrısında bulundu.
KÜRT HALKININ DEĞERİDİR
AKP ve MHP’lilerin PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın aleyhine yönelik sözlere tepki gösteren DEM Parti Grup Başkanvekili Saruhan Oluç, “Son cümle de şu; Abdullah Öcalan Kürt halkının bir değeridir” diye yanıt verdi.
İMRALI İLE TÜRKİYE’YE UYGULANAN TECRİT İLİŞKİSİ
Dışişleri Bakanlığı görüşmelerinde söz alan ve Türkiye’nin dış politikasının iflas ettiğini belirten DEM Partili Berdan Öztürk, iç siyasetin de tıkandığını söyledi. Bunun nedenini Kürt sorunundaki çözümsüzlüğe bağlayan Öztürk, “Sayın Öcalan’a karşı başlatılan ağırlaştırılmış tecritle birlikte Türkiye de tecrit edildi” diye konuştu.
YANIT VERMEDİ
Meclis’te bütçe görüşmeleri sırasında Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, “İmralı’da neden tecrit uygulanıyor?” sorularına yanıt vermedi. Tunç, Gemlik depremi ardından İmralı’da bir hasar oluşup olmadığına dair soruya ise, “İmralı Cezaevi’nde deprem hasarı oluşmadı” şeklinde yanıt verdi.
ADALET’TE SIFIR ÇEKTİ
Bütçe görüşmelerinde söz alan Rîha Milletvekili Ferit Şenyaşar ise AKP’ye hazırladığı ve Meclis kürsüsüne taşıdığı karne ile tepki gösterdi. Şenyaşar, AKP’nin adalet, demokrasi, sağlık, ekoloji, tarım ve özgürlükte sıfır çektiğini ancak yolsuzluk, yoksulluk ve yasaklarda ise yüz aldığını paylaşarak, tepki gösterdi.
MECLİS’E ÇÖZÜM İNİSİYATİFİ ÇAĞRISI
Meclis’te söz alan DEM Partili Sırrı Sakık ise, yaşamını yitiren 12 askere işaret etti ve çözümün savaş olmadığını Kürt sorunun ancak diyalog ve müzakere yöntemi ile çözülebileceğine işaret etti. Sakık Meclis’e çağrıda bulunarak, “Bu topraklara yapabileceğimiz en büyük iyilik bu kanı, bu şiddeti durdurmaktır; varsanız biz de varız” dedi.
Bütçe görüşmelerinin son gününde söz alan DEM Partili Beştaş, AKP’nin Türkiye’yi karanlık girdaba soktuğunu, bunun en net örneğinin ise PKK Lideri Abdullah Öcalan’a uygulanan tecrit olduğunu aktardı. Beştaş, “Hiçbir vicdanın kaldıramayacağı tecrit, bu ülkenin yarasıdır; bu yaranın tedavisi de İmralı kapılarının açılmasıdır” diyerek, çağrıda bulundu.
Oluç ise son günde Meclis’i çözüm için inisiyatif almaya çağırdı.
Gece boyunca süren bütçe görüşmeleri, AKP-MHP’li vekillerin oyları ile kabul edildi.